عیارسنجی گردشگری بین بخش‌های اقتصادی خاورمیانه

 

نگاهی به آمارهای اشتغال نیز حاکی از آن است که بخش سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۶ از نظر ایجاد مشاغل مستقیم در خاورمیانه در رتبه چهارم بخش‌های اقتصادی مختلف قرار گرفته و این در حالی است که این بخش از نظر اشتغال مستقیم در جهان نیز در رتبه چهارم جای گرفته است. این امر می‌تواند حاکی از اهمیت بخش سفر و گردشگری در ایجاد اشتغال در منطقه خاورمیانه و به‌خصوص در کشورهایی که با معضل بیکاری روبه‌رو هستند، باشد. به‌رغم تمام این موارد، رشد بخش سفر و گردشگری در یک دهه آتی هرچند بالاتر از رشد اقتصادی کشورهای این منطقه خواهد بود، اما در میان بخش‌های مختلف صنعتی جایگاه ششم را به خود اختصاص می‌دهد.  واقعیت آن است که به‌رغم تمام اثرات مثبتی که توریسم در این منطقه به جای خواهد گذاشت هنوز با عزم جدی دولت‌های این منطقه همراه نشده است و تنها زمزمه‌هایی از آن شنیده می‌شود. افزایش قیمت نفت نیز که از دید بسیاری از کارشناسان اکنون محتمل به نظر می‌رسد، می‌تواند به پاشنه 

آشیلی برای گردشگری و فراموش کردن تکیه بر بخش غیرنفتی بینجامد.

 

مشارکت در تولید ناخالص داخلی

براساس گزارش WTTC، در سال ۲۰۱۶ بخش سفر و گردشگری مشارکت مستقیم ۸۱میلیارد دلاری در تولید ناخالص داخلی این منطقه داشته است. این میزان بزرگ‌تر از مشارکت مستقیم بخش‌های کشاورزی، خودروسازی و تولیدات مواد شیمیایی در خاورمیانه است.  بخش سفر و گردشگری در خاورمیانه تقریبا ۶۰ درصد بخش مالی در این منطقه است. فرآورده‌های معدنی بزرگ‌ترین صنعت در این منطقه است و پس از آن نیز به ترتیب بخش‌های ساخت و ساز، خدمات مالی، خرده‌فروشی، بانکداری و گردشگری قرار دارند. پس از گردشگری نیز بخش‌های تولیدات مواد شیمیایی، کشاورزی و خودروسازی جای گرفته‌اند. نگاهی به این آمارها در مورد آسیا و اقیانوسیه نشان می‌دهد که در این منطقه بخش سفر و گردشگری مشارکت مستقیم ۷۱۴ میلیارد دلاری در تولید ناخالص داخلی داشته است. بخش سفر و گردشگری تقریبا ۶۵ درصد از اندازه بخش بانکداری آسیا را تشکیل می‌دهد.

در مشارکت مستقیم گردشگری در آسیا طی سال ۲۰۱۶، خدمات مالی بیشترین نقش را داشته و پس از آن نیز به ترتیب کشاورزی، ساخت و ساز، خرده‌فروشی، بانکداری و بخش سفر و گردشگری قرار دارند. پس از بخش سفر نیز بخش‌های معدن، تولیدات مواد شیمیایی و خودروسازی قرار گرفته‌اند. از نظر مشارکت کلی (مستقیم و غیرمستقیم) در تولید ناخالص داخلی این منطقه، بخش سفر و گردشگری ۲۲۷ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی این منطقه کمک کرده که فراتر از خودروسازی، کشاورزی، بانکداری و تولیدات مواد شیمیایی در آن است. در مجموع مشارکت کلی در اقتصاد نیز بخش معدن در رتبه نخست قرار دارد و پس از آن بخش‌های ساخت‌و‌ساز، خرده‌فروشی، خدمات مالی و گردشگری قرار گرفته‌اند. از نظر مشارکت کلی بخش سفر و گردشگری در اقتصاد، منطقه آسیا و اقیانوسیه در سال ۲۰۱۶ حدود ۳/ ۲ تریلیون دلار به تولید ناخالص داخلی این قاره کمک کرده است.

نکته جالب در این میان این است که گردشگری پس از بخش‌های خرده‌فروشی، خدمات مالی، ساخت‌و‌ساز، خودروسازی، کشاورزی، تولیدات مواد شیمیایی و بانکداری در رتبه هشتم مشارکت اقتصادی صنایع مختلف قرار دارد و پس از آن نیز بخش معدن قرار گرفته است.  از لحاظ سهم صنایع و بخش‌های گوناگون از تولید ناخالص داخلی منطقه خاورمیانه نیز بخش سفر و گردشگری ۱/ ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی این منطقه را در سال ۲۰۱۶ تشکیل داده است. این میزان بیش از اندازه تولیدات مواد شیمیایی است که ۹/ ۸ درصد از تولید ناخالص داخلی خاورمیانه را دربرمی‌گیرد. رتبه‌بندی در این بخش نیز مانند رتبه‌بندی مشارکت کلی بخش‌های مختلف در اقتصاد است.

جالب است که بخش معدن و تولیدات مربوط به آن بیش از ۶۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این منطقه را تشکیل می‌دهند و همین امر یکی از دلایل در سایه قرار گرفتن گردشگری در این منطقه است. نقش گردشگری در اقتصاد منطقه حدودا یک درصد کمتر از مشارکت اقتصادی بخش سفر در جهان است. از سوی دیگر با مقایسه این آمار با منطقه آسیا و اقیانوسیه می‌توان گفت بخش سفر و گردشگری حدود ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی این منطقه را در سال ۲۰۱۶ در بر گرفته که از معدن که ۲/ ۵ درصد از آن را تشکیل داده، بالاتر است.

سهم از اشتغال‌زایی

در همین حال، بخش سفر و گردشگری در مجموع در سال ۲۰۱۶ موجب اشتغال ۴/ ۲میلیون نفر به‌طور مستقیم در خاورمیانه بوده است. در واقع، این بخش بیش از بسیاری بخش‌ها غیر از ساخت و ساز، کشاورزی و خرده‌فروشی به‌طور مستقیم موجب اشتغال شده است. مشاغل مستقیم سفر و گردشگری دو برابر بخش معدن و تقریبا چهار برابر بخش بانکداری در خاورمیانه بوده است. بخش ساخت و ساز با حدود ۱۲ میلیون نفر بیشترین اشتغال مستقیم را در خاورمیانه به خود اختصاص داده و پس از آن نیز خرده‌فروشی، کشاورزی و گردشگری قرار گرفته‌اند. نگاهی به منطقه آسیا و اقیانوسیه نشان می‌دهد بخش سفر و گردشگری ۳/ ۶۷ میلیون نفر شغل مستقیم در سال ۲۰۱۶ ایجاد کرده است.  در آسیا و اقیانوسیه بخش سفر پس از کشاورزی، ساخت و ساز و نیز خرده‌فروشی در رده چهارم اشتغال‌زایی قرار گرفته و پس از آن نیز بخش‌های خدمات مالی، بانکداری، معدن، تولیدات مواد شیمیایی و خودروسازی جای گرفته‌اند. بخش سفر به‌طور مستقیم حدود دو برابر بخش خدمات مالی و حدود ۷ برابر بخش خودروسازی در آسیا شغل ایجاد می‌کند.

از سوی دیگر، از نظر اشتغال در میان بخش‌های مختلف اقتصادی، با احتساب تاثیرات غیرمستقیم و القایی صنایع گوناگون که به مشارکت مستقیم آنها افزوده می‌شود، بخش سفر و گردشگری ۷/ ۵ میلیون نفر را در سال ۲۰۱۶ در خاورمیانه به فعالیت واداشته است که از بخش‌های خودروسازی، بانکداری، خدمات مالی، تولیدات مواد شیمیایی و معدن بیشتر است. بخش ساخت‌وساز از نظر فراهم آوردن مجموع اشتغال با اختلاف اندکی نسبت به خرده‌فروشی در صدر قرار دارد؛ با این حال تعداد مشاغل غیرمستقیم و القایی به وجود آمده از طریق بخش خرده‌فروشی از سایر بخش‌ها بیشتر است. بخش کشاورزی نیز به‌رغم آنکه اشتغال اندکی در بخش‌های غیرمستقیم و القایی ایجاد می‌کند، به‌دلیل تعداد زیاد مشاغل مستقیمی که به وجود می‌آورد در رده سوم قرار گرفته است؛ حال آنکه تعداد مشاغل غیرمستقیم و القایی گردشگری از تعداد مشاغل مستقیم بخش سفر و گردشگری بیشتر است.

در رده‌های بعدی از نظر مجموع اشتغال نیز به ترتیب بخش‌های معدن، تولیدات مواد شیمیایی، خدمات مالی، بانکداری و خودروسازی قرار دارند. بخش سفر و گردشگری به‌طور کلی در ۲/ ۱۵۹ میلیون شغل در آسیا نقش دارد که فراتر از بخش‌های بانکداری، معدن، خودروسازی و خدمات مالی است. سهم بخش سفر و گردشگری در ایجاد اشتغال کلی در سال ۲۰۱۶ در خاورمیانه ۶/ ۷ درصد بوده است. به ازای هر شغلی که به‌طور مستقیم در بخش سفر و گردشگری ایجاد می‌شود، بیش از یک شغل دیگر نیز به‌طور غیرمستقیم یا القایی تولید و همین امر موجب می‌شود که از بخش ساخت‌وساز و کشاورزی در این حوزه قدرتمندتر عمل کند. به‌طور کلی بیش از نیمی از کل اشتغال خاورمیانه توسط دو بخش ساخت و ساز و خرده‌فروشی تامین می‌شود. در آسیا و اقیانوسیه نیز بخش سفر و گردشگری در مجموع، سهمی حدود ۷/ ۸ درصد اشتغال کل این منطقه را در بر گرفته است. در واقع به ازای هر شغل مستقیم در بخش گردشگری، بیش از یک شغل دیگر به‌طور غیرمستقیم و القایی ایجاد می‌شود.

 

رشد در ۱۰ سال آینده

شورای جهانی سفر و گردشگری در گزارش خود پیش‌بینی کرده است که رشد گردشگری خاورمیانه در هر سال تا یک دهه آینده ۶/ ۴درصد باشد که نسبت به رشد جهانی گردشگری که ۴درصد اعلام شده بالاتر است و علاوه‌بر این، از رشد اقتصادی منطقه نیز ۳/ ۰ درصد بیشتر است. نگاهی به آمارهای اعلام شده در مورد رشد صنایع مختلف اقتصادی در فاصله سال‌های ۲۰۲۷-۲۰۱۷ گویای آن است که سفر و گردشگری به ترتیب پس از تولیدات مواد شیمیایی با رشد ۶درصدی، بانکداری با رشد ۱/ ۵درصدی، خدمات مالی با رشد ۵ درصدی، ساخت و ساز و نیز خرده‌فروشی با رشد ۸/ ۴ درصدی در رده ششم بیشترین صنایع در حال رشد قرار دارد. پس از آن نیز خودروسازی با رشد ۳/ ۴ درصدی، کشاورزی با رشد ۳/ ۳ درصدی و در نهایت معدن با رشد ۶/ ۲ درصدی واقع شده‌اند.

برای منطقه آسیا و اقیانوسیه نیز WTTC پیش‌بینی کرده که بخش گردشگری در ۱۰سال آینده با رشد سالانه ۸/ ۵ درصد افزایش می‌یابد. در مقایسه با این رشد، اقتصاد این منطقه رشدی برابر با ۱/ ۴ درصد خواهد داشت و این در حالی است که بخش‌های معدن و کشاورزی در یک دهه آتی سالانه رشدی معادل ۸/ ۱ و ۲/ ۲ درصد خواهند داشت. در این منطقه همچنین بانکداری با رشد ۷/ ۶ درصدی در رتبه نخست قرار گرفته و خدمات مالی با رشد ۳/ ۶ درصد، خرده‌فروشی با رشد ۶ درصد و گردشگری با رشد ۸/ ۵ درصد واقع شده‌اند. پس از آنها نیز به ترتیب بخش‌های ساخت و ساز با رشد ۴/ ۴ درصد، تولیدات مواد شیمیایی با رشد ۱/ ۴ درصد، خودروسازی با رشد ۵/ ۳ درصد، کشاورزی با رشد ۲/ ۲ درصد و در نهایت معدن با رشد ۸/ ۱ درصد جای گرفته‌اند.